Chú thích

1. Mắc cỡ

   Xấu hổ, thẹn, ngượng.

2. Rổ

   Dụng cụ để đựng, đan bằng tre, mây hoặc làm bằng nhựa, có nhiều hình dạng khác nhau, lòng sâu, có nhiều lỗ nhỏ để dễ thoát nước.

   

   Rổ nhựa

3. Nong

   Dụng cụ hình tròn, đan bằng tre, có vành, đáy nông, thường dùng để phơi nông sản hoặc để nuôi tằm. Có vùng gọi là nống. Nhỏ hơn nong một chút gọi là nia.

   

   Nong, nia, thúng

4. Thúng

   Dụng cụ để chứa, đựng, hay đong các loại nông, thủy, hải sản. Thúng thường được đan bằng tre, hình chén, miệng tròn hoặc hơi vuông, lòng sâu, có khi sâu tới nửa mét, đường kính khá lớn, khoảng từ 45 cm (thúng con) đến 55 cm (thúng cái). Vành miệng thúng có dây mây nức vành.

   

   Cái thúng

5. Núp

   Nấp (phương ngữ).

6. Thì la, thì lảy

   Từ cũ chỉ bộ phận sinh dục nữ.

7. Có bản chép: Thìa là, thìa lẩy. Hoặc: Chè la, chè lẩy.

8. Ngồi lê

   Ngồi lê la, hết chỗ này tới chỗ khác.

9. Dựa cột

   Ngồi dựa vào cây cột để nghỉ ngơi.

10. Có bản chép: Ăn quà là ba, Kêu ca là bốn.

11. Láu táu

    Hấp tấp, lanh chanh.

12. Tai

    Mang cá (chữ Hán).

    

    Mang cá

13. Cá nheo

    Miền Bắc gọi là cá leo, một loài cá thuộc họ cá da trơn, có thân rất dài và dẹp. Thân và đầu không có vảy. Đầu khá to, dẹp đứng ở phần mõm. Miệng rộng, rạch miệng xiên dài kéo qua khỏi mắt, có hai đôi râu.

    

    Cá nheo

14. Đầu cua tai nheo

    Nghĩa đen là đầu con cua đi với mang cá nheo, nghĩa là chuyện chắp vá chẳng đâu vào đâu.

15. Nhiều bản chép "lúa" nhưng nguyên văn là "lụa" thì mới hợp với "biên."

16. Biên

    Mép chạy suốt chiều dài xấp lụa, ở hai đầu khúc lụa, được dệt thật chắc để giữ các sợi ngang không nhích tới nhích lui, nhất là để các sợi dọc không tuột ra. Muốn biết lụa có tốt hay không, người ta thường xem biên lụa. Biên săn và mịn thì lụa mới tốt, mới bền.

17. Hiền ở đây không mang nghĩa "hiền lành", mà là "hiền tài", có nghĩa là đức hạnh và tài năng

18. Tướng

    Vẻ mặt và dáng người nói chung, thường được coi là sự biểu hiện của tâm tính, khả năng hay số mệnh của một người.

19. Hẩm

    Chỉ thức ăn (thường là cơm, gạo) đã biến chất, hỏng.

20. Cỗ

    Những món ăn bày thành mâm để cúng lễ ăn uống theo phong tục cổ truyền (đám cưới, đám giỗ...) hoặc để thết khách sang trọng.

    

    Mâm cỗ

21. Chùa Tích

    Tức chùa Phật Tích (Phật Tích tự 佛跡寺) còn gọi là chùa Vạn Phúc (Vạn Phúc tự 萬福寺) là một ngôi chùa nằm ở sườn phía Nam núi Phật Tích (còn gọi núi Lạn Kha, non Tiên), xã Phật Tích, huyện Tiên Du, tỉnh Bắc Ninh. Trong chùa có tượng đức Phật bằng đá thời nhà Lý lớn nhất Việt Nam.

    

    Một góc chùa Phật Tích

22. Oản

    Bánh làm bằng xôi nếp hoặc bột bánh khảo nén vào khuôn hình nón cụt để cúng.

    

    Oản làm bằng xôi

23. Lơ lửng

    Ở đây ý nói thuyền nhẹ, còn nổi lơ lửng.

24. Vào thời Pháp thuộc có nhiều người nghèo bỏ làng sang Lào làm ăn.

25. Gà nòi

    "Nòi" nghĩa là dòng, giống. Gà nòi là giống gà tốt, được nuôi để đá (chọi) gà. Xem thêm về đá gà trên Wikipedia.

    

    Chọi gà

26. Đôi

    Hỏi để xác minh việc gì (phương ngữ miền Trung, từ cổ).

27. Mách

    Nói cho người khác biết. Như méc.

28. Ngồi lê đôi mách

    La cà đây đó, đem chuyện người khác ra bàn tán.

29. Ông cả

    Người lớn nhất về vai vế trong gia đình, họ hàng, hoặc làng xóm.

30. Sập

    Loại giường không có chân riêng, nhưng các mặt chung quanh đều có diềm thường được chạm trổ. Sập thường được làm bằng gỗ quý, thời xưa chỉ nhà giàu mới có.

    

    Cái sập

31. Ở đây có sự chơi chữ: "Cả" có nghĩa là nhiều, lớn.

32. Bắt cá hai tay

    Theo học giả An Chi, cá ở đây nghĩa là "cá độ" (thay vì "con cá" theo cách hiểu phổ biến). Thành ngữ này vì vậy có nghĩa gốc chỉ việc bắt cả hai bên khi cá độ.

33. Tò vò

    Loài côn trùng có cánh màng, nhìn giống con ong, lưng nhỏ, hay làm tổ bằng đất trộn với nước bọt của mình. Tổ tò vò rất cứng, trong chứa ấu trùng tò vò.

    

    Con tò vò

34. Có bản chép: mày.

35. Có bản chép: đến khi.

36. Bài ca dao này mượn hình ảnh "tò vò nuôi nhện." Thật ra tò vò không nuôi nhện, tò vò mẹ bắt nhện về tổ làm thức ăn cho ấu trùng tò vò. Khi ấu trùng lớn, nở thành con tò vò, thì cũng là lúc con nhện bị ăn hết.

37. Đồng đen

    Hợp kim đồng và thiếc, màu đen bóng, thường dùng để đúc tượng.

38. Phèn chua

    Một loại muối có tinh thể to nhỏ không đều, không màu hoặc trắng, cũng có thể trong hay hơi đục. Người ta dùng phèn chua để đánh nước cho trong hoặc làm thuốc giữ màu trong quá trình nhuộm vải.

    

    Phèn chua