Chú thích

1. Ví dầu

   Nếu mà, nhược bằng (từ cổ). Cũng nói là ví dù.

2. Tông

   Dòng dõi, tổ tiên (từ Hán Việt).

3. Nón cời

   Nón lá rách, cũ.

   

   Đội nón cời

4. Bụng báng

   Còn gọi là báng, đoác (đoát hoặc đác), một loại cây mọc hoang và được trồng ở những chân núi hay vùng núi ẩm tại các tỉnh Cao Bằng, Lạng Sơn và một số tỉnh miền núi khác. Cây bụng báng cao từ 6-10m, có nhiều bẹ màu nâu bao lấy các gốc cuống lá. Hạt luộc chín lên ăn được. Thân cây có bột, gọi là bột báng, thường được dùng để nấu chè. Sợi ở bẹ lá bụng báng có thể dùng làm chỉ khâu nón lá (gọi là chỉ đoác) hay bện thừng, xe làm dây buộc.

   

   Cây bụng báng

5. Giồng

   Trồng (phương ngữ Bắc Bộ).

6. Chay

   Một loại cây to cùng họ với mít, được trồng ở nhiều nơi, đặc biệt là các vùng rừng núi miền Trung. Quả chay có múi, khi chín có màu vàng ươm, ruột màu đỏ, vị chua, có thể ăn tươi hoặc dùng kho với cá, cua. Vỏ hoặc rễ cây dùng để ăn trầu hoặc làm thuốc nhuộm.

   

   Quả chay

7. Truông

   Vùng đất hoang, có nhiều cây thấp, lùm bụi, hoặc đường qua rừng núi, chỗ hiểm trở (theo Đại Nam quấc âm tự vị).

8. Bánh xèo

   Một loại bánh làm bằng bột, bên trong có nhân là tôm, thịt, giá, đúc hình tròn. Tùy theo mỗi vùng mà cách chế biến và thưởng thức bánh xèo có khác nhau. Ở Huế, món ăn này thường được gọi là bánh khoái và thường kèm với thịt nướng, nước chấm là nước lèo gồm tương, gan, đậu phộng. Ở miền Nam, bánh có cho thêm trứng, chấm nước mắm chua ngọt. Ở miền Bắc, nhân bánh xèo còn có thêm củ đậu thái mỏng hoặc khoai môn thái sợi. Các loại rau ăn kèm với bánh xèo rất đa dạng gồm rau diếp, cải xanh, diếp cá, tía tô, rau húng, lá quế, lá cơm nguội non...

   

   Bánh xèo

9. Đã thèm

   Chán chường (phương ngữ Trung Bộ).

10. Còng gió

    Loại còng ở biển, chạy rất nhanh. Nhân dân ta thường bắt còng gió làm mắm hoặc làm món ăn, nhất là trong những ngày biển động.

    

    Còng gió

11. Cậu

    Cách gọi các hoàng thái tử trong triều đình nhà Nguyễn.

12. Ống đồng

    Cũng gọi là ống xì đồng, loại ống rỗng, làm bằng đồng, dùng để săn chim chóc bằng cách nhét phi tiêu một đầu và thổi mạnh vào đầu kia để bắn phi tiêu ra. Trẻ em ngày xưa cũng chơi ống đồng, nhưng thay phi tiêu bằng cục đất sét.

    

    Thổi ống đồng

13. Quan Nha

    Tên một làng nay thuộc xã Yên Bắc, huyện Duy Tiên, tỉnh Hà Nam.

14. Làng Quan Nha xưa kia bị quan lại, địa chủ hà hiếp bóc lột đến điêu đứng, nên có câu ca dao này.

15. Quan tiền dài

    Dân ta thời xưa dùng tiền đúc bằng kim loại, có lỗ tròn hoặc lỗ vuông ở giữa, và lấy dây để xâu tiền thành từng chuỗi. Một quan tiền quý (cổ tiền) bằng 10 tiền, nghĩa là bằng 600 đồng; một quan tiền gián (sử tiền) chỉ có 6 tiền, bằng 360 đồng (mỗi tiền là 60 đồng). Vì vậy, quan tiền quý được gọi là quan tiền dài.

16. Phụ mẫu

    Cha mẹ (từ Hán Việt).

17. Rỡ ràng

    Sáng ngời, rạng rỡ.

18. Lộng lạc

    Nguy nga, đồ sộ. Cũng có thể hiểu là rất đẹp, rất ngon.

19. Lạt

    Tre hoặc nứa chẻ mỏng, dẻo, dùng làm dây buộc.

20. Mần răng

    Làm sao (phương ngữ Trung Bộ).

21. Sao băng

    Hay sao sa, đường nhìn thấy của các thiên thạch và vẫn thạch khi chúng đi vào khí quyển Trái Đất (hoặc của các thiên thể khác có bầu khí quyển). Theo mê tín dân gian, sao băng thường báo điềm gở.

    

    Sao băng

22. Bần cư náo thị vô nhân vấn, phú tại thâm sơn hữu viễn thân

    Tạm dịch: Nghèo giữa chợ đông ai thèm hỏi, giàu tại rừng sâu lắm kẻ thăm. Tùy theo dị bản mà trong câu này chữ "vấn" có thể thành chữ "đáo," "thâm sơn" thành "lâm sơn," "hữu viễn thân" thành "hữu khách tầm" vân vân.

23. Thời

    Thì. Xưa vì kị húy vua Tự Đức (Nguyễn Phúc Thì) nên chữ này được đọc chạnh đi thành "thời."

24. Thì la, thì lảy

    Từ cũ chỉ bộ phận sinh dục nữ.

25. Có bản chép: Thìa là, thìa lẩy. Hoặc: Chè la, chè lẩy.

26. Ngồi lê

    Ngồi lê la, hết chỗ này tới chỗ khác.

27. Dựa cột

    Ngồi dựa vào cây cột để nghỉ ngơi.

28. Có bản chép: Ăn quà là ba, Kêu ca là bốn.

29. Láu táu

    Hấp tấp, lanh chanh.