Chủ đề: Trào phúng, phê phán đả kích

Chú thích

  1. Sự thế
    Việc (sự 事) ở trên đời (thế 世).

    Khóc vì nỗi thiết tha sự thế,
    Ai bày trò bãi bể nương dâu
    (Cung oán ngâm khúc – Nguyễn Gia Thiều)

  2. Cựu trào
    Triều cũ, thời cũ.
  3. Ăn học cựu trào
    Học theo lối cũ, học đạo Khổng, chữ Nho.
  4. Cương thường
    Cũng đọc là cang thường, cách nói tắt của tam cương ngũ thường, một khái niệm về đạo lí của Nho giáo trong chế độ phong kiến dành cho nam giới. Tam cương nghĩa là ba giềng mối (cương là đầu mối của lưới, nắm được cương thì các mắt lưới sẽ giương lên), gồm có quân thần (vua tôi), phụ tử (cha con), và phu phụ (chồng vợ). Ngũ thường (năm đức tính phải có) gồm: Nhân (đức khoan dung), lễ (lễ độ), nghĩa (đạo nghĩa), trí (trí tuệ) và tín (lòng thành thật).

    Trong ca dao - dân ca, đạo cang thường thường dùng để chỉ tình cảm vợ chồng.

  5. Hồn bất phụ thể
    Hồn không nương vào xác, sợ mất hết cả hồn vía.
  6. Nhân huynh
    Tiếng tôn xưng dùng gọi anh em, bạn (từ Hán Việt).
  7. Nam nữ thụ thụ bất thân
    Quan niệm hành xử của Nho giáo, rằng nam nữ không được đụng chạm vào nhau (hai chữ thụ, một chữ nghĩa là cho, chữ kia nghĩa là nhận).
  8. Từ đường
    Nhà thờ tổ tiên (từ Hán Việt).
  9. Người không
    Người lười biếng, ăn không ngồi rồi.
  10. Chúa
    Chủ, vua.
  11. Khôn
    Khó mà, không thể.
  12. Vượt cạn
    Chỉ việc sinh nở.
  13. Có bản chép: bồng.
  14. Có bản chép: Áo dài.
  15. Nệ
    Bận tâm, bận lòng, chú ý, chấp nhặt.
  16. Một bồn hai kiểng
    Một chậu trồng hai cây cảnh.

    Cây kiểng

    Cây kiểng

  17. Nhà rường
    Một loại kiến trúc cổ, ra đời vào khoảng thế kỷ 17 dưới triều đại phong kiến. Gọi là nhà rường bởi vì nhà có nhiều rường cột, rường kèo, rui mè. Cũng có tên là nhà xuyên (xiên) trính hoặc nhà đâm trính (trính là những thanh gỗ trong kết cấu mái nhà).

    Nhà rường

    Nhà rường

  18. Tranh mây
    Tấm lợp nhà làm bằng dây mây. Dây mây là một loại cây giống tre, thân nhỏ, đặc ruột, rất dẻo, nhân dân ta thường dùng để đan lát hoặc làm đồ mĩ nghệ.

    Dây mây

    Dây mây

    Rổ đan bằng mây

    Rổ đan bằng mây

  19. Công lênh
    Cũng đọc công linh, công sức bỏ vào việc gì (từ cổ).
  20. Năm thê bảy thiếp
    Thê là vợ cả, thiếp là vợ lẽ. Năm thê bảy thiếp chỉ việc một người có nhiều vợ trong chế độ phong kiến.
  21. Thủ tiết
    Giữ trọn tiết nghĩa. Từ này thường được dùng cho người phụ nữ giữ trọn lòng chung thủy với chồng.
  22. Có bản chép: cho vừa.
  23. Trầm hương
    Phần gỗ chứa nhiều nhựa thơm sinh ra từ thân cây dó mọc nhiều trong những cánh rừng già của nước ta.

    Gỗ có trầm hương

    Gỗ có trầm hương

  24. Đồng trinh
    Con trai hoặc con gái chưa có gia đình (đồng: trẻ con, trinh: còn tân, chưa ăn nằm với người khác phái).
  25. Nghè
    Tên gọi dân gian của học vị Tiến sĩ dưới chế độ phong kiến.
  26. Ve
    Ve vãn, tán tỉnh.
  27. Giòn
    Xinh đẹp, dễ coi (từ cổ).
  28. Nằm dưng
    Nằm không, nằm một mình.