Chú thích

1. Rựa

   Một loại công cụ có lưỡi dài, cong, cán dài, dùng để chặt cây, phát quang. Lưu ý, cái rựa khác với dao rựa, một loại dao lớn, bản to, sống dày, mũi bằng, dùng để chặt, chẻ.

   

   Cái rựa

2. Đoài

   Phía Tây.

3. Có bản chép: Như mật rót vào ve.

4. Hoạn nạn tương cứu, sinh tử bất ly

   Hoạn nạn thì cứu giúp nhau, sống hay chết cũng không rời nhau.

5. Đặng

   Được, để, nhằm (từ cũ, phương ngữ).

6. Vu quy

   Về nhà chồng.

7. Rạ

   Rơm, phần còn lại của lúa sau khi gặt. Nhân dân ta thường dùng rơm rạ để lợp nhà hoặc làm chất đốt.

   

   Mái rạ

8. Chừ

   Giờ. Bây chừ nghĩa là "bây giờ" (phương ngữ Trung và Nam Bộ).

9. Rứa

   Thế, vậy (phương ngữ Trung Bộ).

10. Ri

    Thế này (phương ngữ Trung Bộ).

11. Chểnh mảng

    Không để tâm thường xuyên đến công việc của mình.

12. Mảng

    Mải, mê mải (từ cũ).

13. Má hồng

    Từ chữ hồng nhan (cũng nói là hường nhan ở Nam Bộ), từ dùng trong văn thơ cổ chỉ người con gái đẹp.

    Phận hồng nhan có mong manh
    Nửa chừng xuân thoắt gãy cành thiên hương
    (Truyện Kiều)

14. Thuyền quyên

    Gốc từ chữ thiền quyên. Theo từ điển Thiều Chửu: Thiền quyên 嬋娟  tả cái dáng xinh đẹp đáng yêu, cho nên mới gọi con gái là thiền quyên.

    Trai anh hùng, gái thuyền quyên
    Phỉ nguyền sánh phượng, đẹp duyên cưỡi rồng
    (Truyện Kiều)

15. Có bản chép: bụi chuối.

16. Con chuối

    Chồi của cây chuối, mọc lên từ củ chuối.

17. Trúc

    Một loại cây giống tre, mọc thành bụi, lá nhỏ và thưa hơn lá tre. Do trúc có dáng đẹp nên được trồng làm cây cảnh. Trong văn chương ngày xưa, trúc thường được dùng tượng trưng cho hình ảnh người quân tử, hoặc người con gái.

    

    Tranh thủy mặc vẽ trúc

18. Thông

    Tên loài cây thân gỗ, thẳng và cao, thường xanh (lá hầu như xanh quanh năm), nhựa thơm, quả nón, thường mọc trong các rừng rậm nhiệt đới khắp nước ta. Trong quan niệm Nho giáo, thông cũng tượng trưng cho người quân tử.

    

    Đồi thông Đà Lạt

19. Ái ân

    Nguyên nghĩa là tình ái và ân huệ khắng khít với nhau. Về sau được hiểu là sự âu yếm, giao hợp của vợ chồng hay cặp tình nhân.

20. Thiện ác đáo đầu chung hữu báo, cao phi viễn tẩu dã nan tàng

    Một câu trong sách Minh Tâm Bửu Giám, có nghĩa là: Làm điều thiện hay điều ác thì sớm muộn cũng đều có báo ứng, cao bay xa chạy cũng khó trốn thoát.

21. Nghĩa giao hòa

    Nghĩa vợ chồng (dùng trong ca dao dân ca).

22. Chũm

    Phần đầu và đuôi của quả cau.

23. Xanh

    Dụng cụ để nấu, làm bằng đồng, có hai quai, giống cái chảo lớn nhưng đáy bằng chứ không cong.

    

    Cái xanh đồng.

24. Xởi lởi

    Có thái độ cởi mở, dễ tiếp xúc, hòa đồng với mọi người.

25. Xo ro

    Có thái độ khép kín, thui thủi một mình.

26. Cá giếc

    Loại cá trắng nước ngọt, mắt có viền đỏ, thân dẹt hai bên, có màu bạc, sống phổ biến ở ao hồ, ruộng vùng đồng bằng hay vùng cao. Thịt thơm ngon nhưng nhiều xương dăm. Ngoài những món chế biến thông thường, cá giếc còn là một món ăn bài thuốc.

    

    Cá giếc

27. Thanh Chiêm

    Nay là làng Thanh Chiêm thuộc xã Điện Phương, huyện Điện Bàn, tỉnh Quảng Nam, vốn là một trung tâm văn hóa, kinh tế, chính trị quan trọng của Đàng Trong. Đây là nơi chúa Nguyễn Hoàng đặt trấn, trở thành vùng yết hầu để mở cõi về phương Nam. Từ dinh trấn Thanh Chiêm, các chúa Nguyễn đã thành lập Hội An, thu hút tàu bè các nước vào buôn bán. Giáo sĩ Buzomi (người Ý) đã đặt nền móng đầu tiên cho sự hình thành của bộ chữ Quốc ngữ tại đây.

    

    Dinh trấn Thanh Chiêm cuối thế kỉ 19

28. Găng

    Loại cây thân gỗ mọc hoang, cũng được trồng làm hàng rào, lá nhỏ khá tròn, rất nhiều gai, hoa mọc thành chùm màu tím, quả nhỏ màu vàng. Ngoài ra có cây găng rừng cho lá dùng để làm thạch găng, một món ăn giải nhiệt mùa hè.

    

    Cây găng trồng làm hàng rào

29. Liếng

    Liếc mắt (phương ngữ Nam Bộ).

30. Một đỗi

    Một lát (phương ngữ Nam Bộ).

31. Hạc

    Loại chim cổ cao, chân và mỏ dài. Trong Phật giáo và văn chương cổ, hạc tượng trưng cho tuổi thọ hoặc tính thanh cao của người quân tử. Trước cửa các điện thờ thường có đôi hạc đá chầu.

    Đỉnh Hoa biểu từ khơi bóng hạc
    Gót Nam Du nhẹ bước tang bồng
    (Nhị thập tứ hiếu)

    

    Tranh vẽ hạc

32. Lẹm cằm

    Cằm chẻ.

33. Vị

    Nể nang (từ cổ).

34. Hiệp

    Họp, hợp (sum họp, hòa hợp) (phương ngữ Nam Bộ).