Chú thích

1. Hờ cơ

   Xảy ra một cách bất ngờ, không dự liệu hay sắp đặt trước.

2. Biểu

   Bảo (phương ngữ Trung và Nam Bộ).

3. Gièm

   Đặt điều nói xấu.

4. Nậu

   Nghĩa gốc là một nhóm nhỏ cùng làm một nghề (nên có từ "đầu nậu" nghĩa là người đứng đầu). 

Ví dụ: “Nậu nguồn” chỉ nhóm người khai thác rừng, “Nậu nại” chỉ nhóm người làm muối, “Nậu rổi” chỉ nhóm người bán cá, “Nậu rớ” chỉ nhóm người đánh cá bằng rớ vùng nước lợ, “Nậu cấy” chỉ nhóm người đi cấy mướn, “Nậu vựa” chỉ nhóm người làm mắm... Từ chữ “Nậu” ban đầu, phương ngữ Phú Yên-Bình Định tỉnh lược đại từ danh xưng ngôi thứ ba (cả số ít và số nhiều) bằng cách thay từ gốc thanh hỏi. Ví dụ: Ông ấy, bà ấy được thay bằng: “ổng,” “bả.” Anh ấy, chị ấy được thay bằng: “ảnh,” “chỉ.” 

Và thế là “Nậu” được thay bằng “Nẩu” hoặc "Nẫu" do đặc điểm không phân biệt dấu hỏi/ngã khi phát âm của người miền Trung. 

Người dân ở những vùng này cũng gọi quê mình là "Xứ Nẫu."

5. Mược

   Mặc kệ (phương ngữ miền Trung).

6. Tam tòng

   Những quy định mang tính nghĩa vụ đối với người phụ nữ phương Đông trong xã hội phong kiến ngày trước, xuất phát từ các quan niệm của Nho giáo. Tam tòng bao gồm:

   Tại gia tòng phụ:  khi còn nhỏ ở với gia đình phải theo cha,
   Xuất giá tòng phu: khi lập gia đình rồi phải theo chồng,
   Phu tử tòng tử: khi chồng qua đời phải theo con.

7. Phỉnh phờ

   Nói dối hoặc dùng lời lẽ ngọt ngào đường mật để dụ dỗ người khác.

8. Cú

   Một loài chim ăn thịt, thường kiếm mồi vào ban đêm, có mắt lớn ở phía trước đầu. Người xưa xem cú là loài vật xấu xa, tượng trưng cho những người hoặc việc xấu, việc xui xẻo.

   

   Cú mèo

9. Thị phi

   Phải và không phải. Chỉ sự đồn đại, chê bai.

   Kẻ yêu nên ít lời cao hạ,
   Người ghét càng nhiều tiếng thị phi.
   (Than thân - Nguyễn Hữu Chỉnh)

10. Căn duyên

    Theo giáo lý nhà Phật, hai người gặp nhau được là nhờ duyên nợ từ kiếp trước, hay còn gọi là nhân duyên. Lấy bản tính làm nhân duyên, gọi là căn duyên. Còn lấy ngoại cảnh làm duyên gọi là trần duyên. Cũng có sách gọi căn duyên là tâm duyên.

11. Tày

    Bằng (từ cổ).

12. Ai lanh tay thì tày đũa

    Đầu đũa phải so cho bằng (tày) thì mới gắp được nhanh và nhiều khi ăn. Nghĩa bóng: Nhanh nhẹn thì được hưởng lợi nhiều.

13. Lưu Linh

    Tự là Bá Luân, người đất Bái, đời Tấn (Trung Quốc) trong nhóm Trúc lâm thất hiền (bảy người hiền trong rừng trúc). Ông dung mạo xấu xí, tính tình phóng khoáng, thích uống rượu và uống không biết say. Ta hay gọi những người nghiện rượu là "đệ tử của Lưu Linh" là vì vậy.

    

    Trúc lâm thất hiền

14. Tửu điếm

    Quán rượu (từ Hán Việt).

15. Trà đình

    Quán trà (từ Hán Việt).

16. Đặng

    Được, để, nhằm (từ cũ, phương ngữ).

17. Chuột chù

    Một giống chuột ăn thịt, thức ăn chủ yếu là côn trùng, chim non, ếch, chuột nhắt... Chuột chù có mùi rất hôi.

    

    Chuột chù

18. Đàng

    Đường, hướng (phương ngữ Trung và Nam Bộ).

19. Trã

    Cái nồi đất.

20. Cầu Tràng Tiền

    Còn có tên gọi là cầu Trường Tiền, một chiếc cầu gồm sáu nhịp dầm thép thiết kế theo phong cách kiến trúc Gothic, bắc qua sông Hương, ngay trung tâm thành phố Huế. Đây là một trong những chiếc cầu thép đầu tiên được xây tại Đông Dương. Tràng Tiền hay Trường Tiền đều có nghĩa là "công trường đúc tiền" vì chiếc cầu này được xây gần công trường đúc tiền của nhà Nguyễn. Sau 30 tháng 4 năm 1975, tên gọi dân gian này trở thành tên chính thức. Trước đó, cầu còn có các tên gọi khác: cầu Đông Ba (do ở gần chợ Đông Ba), cầu Mây, cầu Mống, Thành Thái, Clémenceau, và Nguyễn Hoàng.

    

    Cầu Tràng Tiền

21. Vài

    Từ cổ là vì (kèo), kết cấu nối hai nhịp giữa hai mố cầu và tựa lên các mố đó.

    

    Cầu Tràng Tiền có 12 vài và 6 nhịp

22. Nhịp cầu

    Khoảng cách giữa hai trụ cầu và mố cầu liền nhau.

23. Cấu trúc cầu Tràng Tiền thực ra có 12 vài và 6 nhịp. Trong thi ca dân gian, để hợp vần người ta hay nói thành "sáu vài, mười hai nhịp."

24. Tao khang

    Cũng nói là tào khang hay tào khương, từ Hán Việt: tao là bã rượu, khang là cám gạo, những thứ mà người nghèo khổ thường phải ăn. Vua Hán Quang Vũ (đời Đông Hán, Trung Quốc) có ý muốn gả người chị góa chồng là Hồ Dương công chúa cho quan đại phu Tống Hoằng, nên hỏi "Ngạn vân: phú dịch thê, quý dịch giao, hữu chư?" (Ngạn ngữ có nói: giàu thì đổi vợ, sang thì đổi bạn, có chăng?). Tống Hoằng đáp "Thần văn: Bần tiện chi giao mạc khả vong, tao khang chi thê bất khả hạ đường" (Thần nghe: Bạn bè lúc nghèo hèn chớ nên quên, người vợ tấm cám chớ để ở nhà sau). Nghĩa tao khang do đó chỉ tình nghĩa vợ chồng vun đắp từ những ngày cực khổ.

25. Lụy

    Nước mắt (phương ngữ Nam Bộ, nói trại từ lệ).

26. Ni

    Này, nay (phương ngữ miền Trung).

27. Có bản chép: Cũng tại ông Trời nên xa.

28. Chuồng chồ

    Nhà xí.

29. Chó chực chuồng chồ

    Chỉ sự đê tiện, nhục nhã vì miếng ăn.

30. Quốc cấm

    Bị pháp luật cấm.

31. Máu hàn

    Cơ thể ở tạng lạnh, với những biểu hiện như: sợ rét, chân tay lạnh...

32. Người máu hàn không nên ăn thịt trâu vì thịt trâu có tính lạnh.

33. Phá ngang

    Cố ý làm ảnh hưởng, làm hỏng công việc đang làm của người khác.

34. Khoai lang

    Một loại cây nông nghiệp với rễ củ lớn, chứa nhiều tinh bột, có vị ngọt, gọi là củ khoai lang. Nhân dân ta trồng và sử dụng khoai lang làm lương thực, tận dụng cả phần củ (rễ), thân, và lá.

    

    Thu hoạch khoai lang

35. Khoai hà

    Khoai bị bệnh đốm đen, khi luộc không mềm, vị đắng không ăn được, còn gọi là khoai rím.

36. Nỏ

    Không, chẳng (phương ngữ Trung Bộ).

37. Cửu trùng

    Nghĩa đen là chín tầng, chỉ chín cõi trời theo quan niệm Phật giáo, gồm có: Vô vân, Phước sinh, Quảng quả, Vô tưởng, Vô phiền, Vô nhiệt, Thiện kiến, Thiện hiện, và Sắc cứu cánh.

38. Thục nữ

    Người con gái hiền dịu, nết na (từ Hán Việt).

39. Lòi dom

    Cũng nói là lòi đom, gọi tắt là dom hoặc đom, cách gọi dân gian của bệnh trĩ.

40. Tim la

    Tên gọi cũ của bệnh giang mai. Có nơi ghi tiêm la.

41. Đom ăn ra, tim la ăn vào

    Theo nhà nghiên cứu Hoàng Tuấn Công: [Đom] phát triển theo chiều hướng “ăn ra”, tức ngày càng lòi (lồi) ra ngoài hậu môn. Còn bệnh “tim la” [...] lại xâm nhập (chủ yếu qua đường tình dục, đường máu…) rồi ăn sâu vào lục phủ ngũ tạng, không nhìn thấy được.