Chú thích

1. Cu gáy

   Một loài chim bồ câu, lông xám, bụng và đầu có phớt hồng, lưng và quanh cổ có chấm đen như hạt cườm.

   

   Chim cu gáy

2. Tao khang

   Cũng nói là tào khang hay tào khương, từ Hán Việt: tao là bã rượu, khang là cám gạo, những thứ mà người nghèo khổ thường phải ăn. Vua Hán Quang Vũ (đời Đông Hán, Trung Quốc) có ý muốn gả người chị góa chồng là Hồ Dương công chúa cho quan đại phu Tống Hoằng, nên hỏi "Ngạn vân: phú dịch thê, quý dịch giao, hữu chư?" (Ngạn ngữ có nói: giàu thì đổi vợ, sang thì đổi bạn, có chăng?). Tống Hoằng đáp "Thần văn: Bần tiện chi giao mạc khả vong, tao khang chi thê bất khả hạ đường" (Thần nghe: Bạn bè lúc nghèo hèn chớ nên quên, người vợ tấm cám chớ để ở nhà sau). Nghĩa tao khang do đó chỉ tình nghĩa vợ chồng vun đắp từ những ngày cực khổ.

3. Sông Sở Thượng

   Một nhánh của sông Tông-lê-Prreat chảy song song với sông Tiền, bắt nguồn từ Ba-năm (Campuchia) và đổ vào sông Tiền ở thị xã Hồng Ngự, huyện Hồng Ngự, tỉnh Đồng Tháp.

4. Trọng

   Nặng (từ Hán Việt). Cũng đọc là trượng.

5. Phu thê

   Vợ chồng (từ Hán Việt).

   Có âm dương, có vợ chồng,
   Dẫu từ thiên địa cũng vòng phu thê.
   (Cung oán ngâm khúc)

6. Thài lai

   Còn nói thày lay, xen vào việc của người khác không liên quan đến mình (phương ngữ Nam Bộ).

7. Ngô đồng

   Một loại cây gỗ rất cao (có thể hơn 17 mét), thân lớn (khoảng nửa mét), vỏ màu lục xám hoặc nâu xám (khi già), rụng lá vào mùa thu. Gỗ ngô đồng rất nhẹ, màu trắng vàng, có vân, thường dùng làm nhạc cụ. Ngô đồng đóng vai trò quan trọng trong văn hóa Trung Hoa và các nước đồng văn (Triều Tiên, Nhật Bản, Việt Nam), thường được đề cập trong thơ ca. Tương truyền chim phượng hoàng luôn chọn đậu trên cành ngô đồng.

   Ô hay buồn vương cây ngô đồng
   Vàng rơi! Vàng rơi: Thu mênh mông
   (Tì bà - Bích Khê).

   

   Ngô đồng trong Đại Nội ở Huế.

8. Bủa

   Từ từ Hán Việt bố, nghĩa là giăng ra trên một diện tích rộng lớn (bủa lưới, vây bủa, sóng bủa...).

9. Thoàn

   Thuyền (cách phát âm của người Nam Bộ ngày trước).

10. Mợ

    Mỡ (phương ngữ).

11. Rộc

    Đất trũng ven các cánh đồng, hoặc giữa hai sườn đồi núi. Cũng có nghĩa là ngòi nước nhỏ, hẹp.

12. Ruộng gò

    Ruộng làm ở chỗ đất gò, đất cao.

13. Giếng lạn

    Giếng để lâu ngày, đất cát lấp cạn đi.

14. Gõ

    Một loại cây cho gỗ rất đẹp, màu đỏ nhạt hoặc đỏ thẫm, có chỗ nổi vằn đen giống da hổ, nên có nơi còn gọi là cây Hổ bì. Gỗ cứng, rất bền, thường được dùng đóng bàn ghế, giường tủ, đồ chạm trổ cao cấp.

    

    Cây gõ trong vườn quốc gia Cát Tiên

15. Bù xòe

    Một loại côn trùng cánh cứng, chuyên đục khoét các thân cây gỗ hoặc cây mía.

16. Cửa Ông

    Địa danh nay là phường Cửa Ông, thành phố Cẩm Phả, tỉnh Quảng Ninh. Tại đây có đền Cửa Ông, được xem là một trong những ngôi đền đẹp nhất Việt Nam, thờ Hưng Nhượng Đại Vương Trần Quốc Tảng cùng nhiều nhân vật lịch sử thời Trần.

    

    Đền Cửa Ông

17. Còi tầm

    Còi báo bắt đầu hoặc kết thúc giờ làm việc các xưởng, mỏ, công trường, nhà máy…

18. Bắt cô trói cột

    Một loài chim thuộc họ Cu cu, chim trưởng thành nửa thân trên có màu trắng, nửa dưới có nhiều vạch trắng đen. Tiếng chim kêu nghe như "Bắt cô trói cột" nên dân gian lấy làm tên, sinh sống hầu như trên khắp nước ta. Nghe tiếng chim bắt cô trói cột.

    

    Bắt cô trói cột

19. Dân phu

    Người dân lao động phải làm những công việc nặng nhọc trong chế độ cũ (phu xe, phu mỏ, phu đồn điền).

20. Người Việt Nam ít người có nhiều râu, nhiều người có ít râu, đại đa số là không râu.

21. Thù đủ

    Đu đủ (phương ngữ Trung Bộ).

22. Thứ bậc các trường đại học dưới thời bao cấp.

23. Đà

    Đã (từ cổ, phương ngữ).

24. Tương tri

    Hiểu nhau, biết rõ lòng nhau (từ Hán Việt).

25. Chỉ điều

    Cũng viết là chỉ hồng, chỉ thắm, chỉ đỏ... đều chỉ dây tơ hồng mà Nguyệt lão dùng để xe duyên.