Chú thích

1. Miễu Bà Trang

   Một ngôi miếu thuộc thôn Ngân Sơn, xã An Thạch, nay là thị trấn Chí Thạnh, Tuy An, Phú Yên. Tương truyền Bà Trang là người giúp vua Gia Long trốn thoát khỏi cuộc truy kích của quân Tây Sơn.

2. Ló

   Lúa (phương ngữ Bắc Trung Bộ).

3. Nống

   Cái nong (phương ngữ Bắc Trung Bộ).

4. Phơi ló nống sưa, chèo đò ngược động

   Toàn những chuyện ngược đời, không ai làm: Phơi lúa bằng nong thưa (sưa), chèo đò ngược nguồn nước.

5. Đô Lương

   Địa danh nay là một huyện của tỉnh Nghệ An.

6. Cát Ngạn

   Một địa danh nay thuộc xã Cát Văn, huyện Thanh Chương, tỉnh Nghệ An. Cát Ngạn cũng là tên một tổng của Nghệ An ngày trước.

7. Nỏ

   Không, chẳng (phương ngữ Trung Bộ).

8. Trầu

   Còn gọi là trầu không, một loại dây leo dùng làm gia vị hoặc làm thuốc. Lá trầu được nhai cùng với vôi tôi hay vôi sống và quả cau, tạo nên một miếng trầu. Ở nước ta có hai loại trầu chính là trầu mỡ và trầu quế. Lá trầu mỡ to bản, dễ trồng. Trầu quế có vị cay, lá nhỏ được ưa chuộng hơn trong tục ăn trầu.

   Người xưa có phong tục mời ăn trầu khi gặp nhau. Trầu cau tượng trưng cho tình yêu đôi lứa, vợ chồng, nên là một lễ vật không thể thiếu trong các dịp cưới hỏi.

   

   Lá trầu không

   

   Một miếng trầu

   Nghe nghệ sĩ nhân dân Thu Hiền hát bài Hoa cau vườn trầu.

9. Có bản chép: má son.

10. Rồng rồng

    Cũng gọi là ròng ròng, tên chung của những con cá con mới nở từ trứng của một số loài cá như cá tràu, cá chuối, cá sộp...

11. Đặng

    Được, để, nhằm (từ cũ, phương ngữ).

12. Khuây

    Làm lơ, lảng đi, bỏ qua, không nghĩ tới.

13. Đặng buồng này khuây buồng nọ

    Chê thói vong ân, tương tự câu Có mới nới cũ.

14. Be bờ

    Đắp đất thành bờ để ngăn nước.

    

    Be bờ

15. Có bản chép: Ai đi bờ đất một mình.

16. Chéo áo

    Mảnh vải nhỏ hình tam giác may liền vào hai bên vạt áo để vạt áo rộng thêm ra ở phía dưới, theo kiểu cũ.

17. Phu quân

    Tiếng người vợ gọi chồng (từ Hán Việt).

18. Có bản chép: Người xinh cái ấy cũng xinh.

19. Giòn

    Xinh đẹp, dễ coi (từ cổ).

20. Bầu

    Loại cây dây leo cho quả, thường được nhân dân ta trồng cho bò trên giàn. Quả bầu, hoa bầu và đọt bầu non thường được dùng làm thức ăn, ruột và vỏ bầu khô có thể dùng làm các vật dụng gia đình hoặc làm mĩ nghệ. Có nhiều loại bầu: bầu dài, bầu tròn, bầu hồ lô (bầu nậm)...

    

    Giàn bầu nậm

21. Ông ầm

    Một tên gọi dân gian của hổ.

22. No nào

    Chừng nào, phải chi (phương ngữ Nam Bộ).

23. Sĩ hiền

    Kẻ sĩ và người hiền, tức người có học vấn, tài năng và đạo đức hơn người (từ Hán Việt).

24. Vầy duyên

    Kết duyên (phương ngữ Nam Bộ).

25. Lim

    Một loại cây cho gỗ rất quý. Gỗ lim là một trong bốn loại gỗ "tứ thiết" (cứng như sắt) của nước ta, gồm đinh, lim, sến, táu. Gỗ cứng, chắc, nặng, không bị mối mọt; có màu hơi nâu đến nâu thẫm, nếu để lâu hay ngâm nước bùn thì mặt gỗ chuyển sang màu đen.

    

    Cây lim cổ thụ

    

    Gỗ lim

26. Tàu tượng

    Chỗ nhốt voi.

27. Nhà như tàu tượng

    Nhà nghèo, tuềnh toàng, tường vách trống trải (như chỗ nhốt voi).

28. Hát hố

    Một loại hình sinh hoạt dân gian phổ biến ở vùng đồng bằng Quảng Ngãi. Người hát có thể hát theo bài sẵn có hoặc ứng tác. Hát hố thường gắn liền với việc đồng áng, sinh hoạt ngày mùa như: tát nước, cuốc đất, đập đất, giã gạo, thu hoạch, chế biến bắp, khoai lang, khoai mì... Mở đầu câu hát là “hố khoan lại hò khoan” rồi ngắt nhịp, lúc lấy hơi hay kết thúc câu hát cũng hô lên “hố khoan lại hò khoan”. Không chỉ một mình người hát mà cả người trong nhóm và khác nhóm đều cao giọng “hố, hò” nâng đỡ câu hát, tạo thành giai điệu.

29. Rầy

    La mắng (phương ngữ).

30. Miếu Mủi

    Miếu ở rừng Mủi thuộc thôn Phú Cường, xã Tam Cường, huyện Tam Nông, tỉnh Phú Thọ. Nơi đây xưa kia thường có các cuộc hát ghẹo trong những ngày lễ.

31. Bến Tuần Giáo

    Gọi tắt là bến Tuần, một bến đò thuộc xã Hùng Nhĩ, tỉnh Phú Thọ.

32. Nhàn

    Có ít hoặc không có việc gì phải làm, phải lo nghĩ

33. Tuyên Hóa

    Tên một huyện nằm ở phía Tây Bắc tỉnh Quảng Bình.

34. Miềng

    Mình, tôi (phương ngữ Quảng Bình).

35. Chè

    Cũng gọi là trà, tên chung của một số loại cây được trồng lấy lá nấu thành nước uống. Một loại có thân mọc cao, lá lớn và dày, có thể hái về vò nát để nấu uống tươi, gọi là chè xanh. Loại thứ hai là chè đồn điền du nhập từ phương Tây, cây thấp, lá nhỏ, thường phải ủ rồi mới nấu nước, hiện được trồng ở nhiều nơi, phổ biến nhất là Thái Nguyên và Bảo Lộc thành một ngành công nghiệp.

    

    Đồi chè Thái Nguyên