Chú thích

1. Ễnh ương

   Loài động vật thuộc họ ếch nhái, da trơn, bụng lớn, có tiếng kêu to. Ễnh ương thường xuất hiện vào mùa mưa (mùa sinh sản), nên nhân dân ta hay đánh bắt ễnh ương vào mùa này. Thịt ễnh ương giàu chất đạm, có vị ngọt bùi, beo béo, xương giòn và thơm, chế biến được nhiều món ăn ngon.

   

   Ễnh ương

2. Ễnh ương nuốt bò, chân cò đổ núi

   Nhỏ mà thắng lớn.

3. Cá khô có trứng

   Chuyện phi thường, không tưởng; nghĩa bóng chỉ cảnh người cùng túng mà còn gặp may.

4. Giác

   Sừng.

5. Anh có sừng trâu bạc, tôi có giác trâu đen

   Ai cũng có mặt mạnh của mình.

6. Cái eo

   Theo học giả An Chi, eo là một từ cổ gốc Hán, bắt nguồn từ chữ yêu [妖] (quái gở, quái lạ).

7. Có sừng thì đừng có nanh

   Trâu bò có sừng là vũ khí lợi hại nhưng không có nanh. Có ưu thế về mặt này thì hỏng mặt kia.

8. Tài ngõ

   Tài trí.

9. Ba chớp ba nháng

   (Hành động khi) Không thấy rõ, không rõ sự tình.

10. Ăn tấm trả giặt

    "Tấm" là gạo giã nhỏ, "giặt" là gạo nguyên hạt. Câu này có nghĩa như "ăn ít trả nhiều."

11. Ăn thì hơn, hờn thì thiệt

    Giận lẫy thì mất phần ăn.

12. Bò đất, ngựa gỗ

    Người hay vật bất tài, vô dụng.

13. Ruộng triều

    Nguyên nghĩa là ruộng có thủy triều lên xuống, ra vào, sau dùng để chỉ những ruộng nước bùn lầy.

14. Bắt bò cày triều

    Ruộng triều có khi bùn lầy đến thắt lưng, đến sức trâu cũng không cày bừa được. Bắt bò cày ruộng triều nghĩa là cắt đặt công việc không đúng với khả năng, không hợp lí.

15. Nhà táng

    Nhà làm giả bằng tre giấy, đốt trong đám ma lớn, với mong muốn để cho người chết có nhà mà dùng.

    

    Nhà táng

16. Sợ như bò thấy nhà táng

    Theo nhà nghiên cứu Hoàng Tuấn Công: "Trong mắt con bò, cái nhà táng chẳng khác nào con quái vật, to lớn, màu sắc sặc sỡ, vằn vện […] Thế nên, khi phải đi ngang qua nhà táng, thì con bò sợ hết hồn hết vía." Một số từ điển khác thì cho rằng vì đám ma hay mổ bò, nên khi nhìn thấy nhà táng thì con bò lo sợ sẽ đến lượt nó bị người ta làm thịt.

17. Bò giày phải mũi

    Con bò giẫm phải sợi thừng dắt mũi nó. Chỉ việc nói loanh quanh, luẩn quẩn, trao đi đổi lại mãi mà vẫn không nhận thức được vấn đề.

18. Vò

    Hũ lớn làm bằng sành sứ, thường để đựng nước uống, rượu.

    

    Cái vò

19. Giải

    Loài rùa nước ngọt, sống ở vực sâu, có miệng khá rộng.

    

    Con giải

20. Trâu cổ vò, bò cổ giải

    Những đặc điểm của trâu bò xấu, không nên mua.

21. Cò

    Một loài chim rất quen thuộc với đồng quê Việt Nam. Cò có bộ lông màu trắng, sống thành đàn ở vùng đất ngập nước ngọt như hồ ao, kênh mương, sông, bãi bùn ngập nước, ruộng lúa... Thức ăn chủ yếu là các loại ốc, các động vật thuỷ sinh như ếch, nhái, cua và côn trùng lớn. Hình ảnh con cò thường được đưa vào ca dao dân ca làm biểu tượng cho người nông dân lam lũ cực khổ.

    “Con cò bay la
    Con cò bay lả
    Con cò Cổng Phủ,
    Con cò Đồng Đăng…”
    Cò một mình, cò phải kiếm lấy ăn,
    Con có mẹ, con chơi rồi lại ngủ.
    (Con cò - Chế Lan Viên)

    

    Cò

22. Hói

    Nhánh sông con, nhỏ, hẹp, do tự nhiên hình thành hoặc được đào để dẫn nước, tiêu nước.

    

    Hói Quy Hậu

23. Cói

    Cũng gọi là coi cói, một loài chim bề ngoài giống cò nhưng nhỏ hơn. Thịt cói được chế biến thành nhiều món ăn dân dã.

    

    Chim cói

24. Ni

    Này, nay (phương ngữ miền Trung).

25. O

    Cô, cô gái, thím (phương ngữ miền Trung). Trong gia đình, o cũng dùng để chỉ em gái của chồng.

26. Kè coọc

    Phương ngữ Bắc Trung Bộ, chỉ việc quan hệ nam nữ.

27. Chợ Bản

    Chợ huyện Yên Định, tỉnh Thanh Hóa. Có tên như vậy vì chợ được họp ở làng Bản Đanh, xã Định Long. Đây là một trong những chợ lớn nổi tiếng của Yên Định, chuyên trao đổi, bán mua nông sản, trâu bò, lợn gà, gia súc gia cầm cũng như các món ẩm thực đặc sản của vùng quê Yên Định. Chợ rất đông đúc, nên những gì đông đúc tấp nập thường được dân địa phương ví là "đông như chợ Bản."