Chú thích

1. Thuốc phiện

   Trước đây thường được gọi là á phiện, loại thuốc được chiết xuất từ các hạt trong vỏ mầm cây anh túc, có công dụng giảm đau và còn được dùng pha trộn để hút tiêu khiển. Một số loại á phiện có khả năng gây nghiện như moóc-phin và hê-rô-in.

   

   Người hút á phiện ở Bắc Kỳ thời Pháp thuộc - những năm 1870

   

   Cây anh túc - nguồn chiết xuất thuốc phiện

2. Nhà trò

   Như ả đào, cô đầu, chỉ người phụ nữ làm nghề hát xướng (gọi là hát ả đào) ở các nhà chứa khách ngày trước. Thú chơi cô đầu thịnh hành nhất vào những năm thuộc Pháp và ở phía Bắc, với địa danh nổi nhất là phố Khâm Thiên. Ban đầu cô đầu chỉ chuyên hát, nhưng về sau thì nhiều người kiêm luôn bán dâm.

3. Có bản chép: nhơn tình.

4. Kiềng

   Dụng cụ bằng sắt có ba chân, để đặt nồi, chảo lên khi nấu nướng.

   

   Kiềng ba chân

5. Giậu

   Tấm tre nứa đan hoặc hàng cây nhỏ và rậm để ngăn sân vườn.

   

   Hàng giậu tre

6. Đây là phiên bản mới của bài ca dao "Dù ai nói ngả nói nghiêng / Lòng ta vẫn vững như kiềng ba chân."

7. Đông Hồ

   Tên Nôm là làng Mái, một làng nay thuộc xã Song Hồ, huyện Thuận Thành, tỉnh Bắc Ninh, nổi tiếng với nghề làm tranh in truyền thống trên giấy điệp. Để làm giấy điệp in tranh, người làng Đông Hồ giã nát lớp vỏ mỏng của một loại sò biển tên là điệp, trộn với hồ nấu từ bột gạo tẻ, gạo nếp hoặc bột sắn rồi dùng chổi lá thông quét lên mặt giấy dó. Màu sắc sử dụng trong tranh là màu tự nhiên từ cây cỏ như đen (than xoan hay than lá tre), xanh (gỉ đồng, lá chàm), vàng (hoa hòe), đỏ (sỏi son, gỗ vang)... Đây là những màu khá cơ bản, không pha trộn và vì số lượng màu tương ứng với số bản khắc gỗ, nên thường tranh Đông Hồ chỉ dùng nhiều nhất 4 màu.

   Tranh Đông Hồ gà lợn nét tươi trong
   Màu dân tộc sáng bừng trên giấy điệp
   (Bên kia sông Đuống - Hoàng Cầm)

   

   Đám cưới chuột - tranh Đông Hồ

8. Bạn ngọc

   Bạn quý như ngọc, thường chỉ người thương hay bạn thân.

9. Đô Lương

   Địa danh nay là một huyện của tỉnh Nghệ An.

10. Cát Ngạn

    Một địa danh nay thuộc xã Cát Văn, huyện Thanh Chương, tỉnh Nghệ An. Cát Ngạn cũng là tên một tổng của Nghệ An ngày trước.

11. Nỏ

    Không, chẳng (phương ngữ Trung Bộ).

12. Bằng hữu chi giao

    Tình nghĩa bạn bè. Theo Trung Dung (một trong Tứ thư): Quân thần dã, phụ tử dã, phu phụ dã, côn đệ dã, bằng hữu chi giao dã; ngũ dã thiên hạ chi đạt đạo dã (Đạo vua tôi, cha con, chồng vợ, anh em, bạn bè giao thiệp; đó là năm đường lối thành tựu của con người).

13. Gá nghĩa

    Kết nghĩa (gá nghĩa vợ chồng, gá nghĩa anh em), tiếng miền Nam còn đọc trại thành gá ngãi.

14. Vong

    Quên (từ Hán Việt).

15. Chó ỉa bờ giếng không sao, chó ỉa bờ ao thì bị người ta cắn cổ

    Kẻ có tội thì không hề hấn gì, còn người mắc khuyết điểm nhỏ lại bị trừng phạt nặng nề.

16. Vô hồi

    Không ngừng, không hết, một cách nói của người Nam Bộ (cực vô hồi, mừng rỡ vô hồi...).

17. Cơm khê

    Cơm nấu quá lửa, có mùi khét.

18. Phòng loan

    Phòng của đôi vợ chồng, nhất là vợ chồng mới cưới. Cũng có thể hiểu là phòng của người phụ nữ. Xem thêm chú thích Loan.

    Người vào chung gối loan phòng
    Nàng ra tựa bóng đèn chong canh dài
    (Truyện Kiều)

19. Lược dày

    Lược có răng nhỏ và dày dùng để chải gàu hoặc chấy (chí).

     

20. Có bản chép: lại.

21. Thợ kèn

    Người làm nghề thổi kèn cho các đám ma ngày xưa. Trước đây, nghề thợ kèn bị khinh rẻ, cho là mạt hạng.