Chú thích

1. Cơm khô là cơm thảo, cơm nhão là cơm hà tiện

   Cùng một lượng gạo, nếu nấu nhão sẽ được nhiều cơm hơn, tiết kiệm hơn.

2. Bài này là lời một bà vợ Việt Nam nói với ông chồng Tây. Những từ moa, xừ... trong bài là tiếng Tây bồi:

   Moa: moi (tôi)
   Xừ: monsieur (ông, ngài)
   Ken cờ biệt: quelques piastres (vài đồng)
   Séc sê uyn kệt: chercher une caisse (tìm cái hòm)
   Mệt: mettre (đặt vào)
   Đờ manh ma tà: demain matin (sáng mai)

   Có thể hiểu nôm na là: Từ ngày tôi lấy ông, giỗ quảy trong nhà ông chẳng đoái hoài gì, nay thì mẹ tôi chết, tôi xin ông mấy đồng để mua cái hòm chôn, sáng mai đám ma có thổi kèn tò te.

3. Moa phe: moi fait.

4. Me xừ

   Từ tiếng Pháp monsieur, nghĩa là "quý ông."

5. Đít biệt

   Cách phát âm kiểu bồi của tiếng Pháp dix piastres, nghĩa là mười đồng.

6. Cha chả

   Thán từ dùng để biểu lộ sự ngạc nhiên (phương ngữ Trung và Nam Bộ).

7. Áo cổ kiềng

   Một loại áo ngắn tương tự như áo bà ba ở miền Nam, cổ áo ôm sát cổ và được may viềng nẹp như cái kiềng, nên có tên gọi như vậy.

8. Răng

   Sao (phương ngữ Trung Bộ).

9. Chừ

   Giờ. Bây chừ nghĩa là "bây giờ" (phương ngữ Trung và Nam Bộ).

10. Đường kiệt

    Đường hẻm nhỏ (phương ngữ Trung Bộ).

11. Trà Ô Long

    Một loại trà ngon có nguồn gốc từ Trung Quốc. Tùy vào thành phần và cách chế biến mà trà có nhiều hương vị rất khác nhau.

    

    Trà Ô Long

12. Rượu cúc

    Tên Hán Việt là hoàng hoa tửu, một loại rượu chưng cất từ hoa cúc, được người xưa xem là rượu quý dành cho người biết hưởng thụ.

    Rượu cúc nhắn đem, hàng biếng quẩy,
    Trà sen mượn hỏi, giá còn kiêu
    (Cảm Tết - Tú Xương)

    

    Rượu hoa cúc ở Hà Nội ngày nay

13. Truông

    Vùng đất hoang, có nhiều cây thấp, lùm bụi, hoặc đường qua rừng núi, chỗ hiểm trở (theo Đại Nam quấc âm tự vị).

14. Bòi

    Dương vật.

15. Khái

    Con hổ.

16. Qua khỏi truông trổ bòi cho khái

    Lúc qua truông rậm rạp nguy hiểm thì sợ cọp beo ăn thịt, qua được rồi thì tỏ vẻ coi thường (trổ bòi cho cọp). Nghĩa bóng chỉ thái độ tráo trở, lật lọng.

17. Lọ

    Nói tắt của cặc lọ.

18. Nước ròng

    Mực nước thấp nhất khi thủy triều xuống. Ngược lại với nước ròng là nước lớn, mực nước khi triều lên cao nhất.

19. Cừ

    Cọc bằng gỗ được đóng xuống để củng cố đất, dùng trong các công trình xây dựng trên nền đất yếu, đất bùn (nhà cửa gần sông rạch, đê điều chắn sóng...).

20. Chín chiều

    Xem chú thích Chín chữ cù lao.

21. Chín chữ cù lao

    Tức cửu tự cù lao, chỉ công lao khó nhọc của bố mẹ. (Cù 劬: nhọc nhằn; lao: khó nhọc). Theo Kinh Thi, chín chữ cù lao gồm: Sinh - đẻ, cúc - nâng đỡ, phủ - vuốt ve, súc - cho bú mớm lúc nhỏ, trưởng - nuôi cho lớn, dục - dạy dỗ, cố - trông nom săn sóc, phục - xem tính nết mà dạy bảo cho thành người tốt, và phúc - giữ gìn.

22. Tam niên nhũ bộ

    Ba năm đầu đời của đứa trẻ được mẹ cho bú sữa (nhũ), mớm cơm (bộ).

23. Bánh đúc

    Bánh nấu bằng bột gạo tẻ hoặc bột ngô quấy với nước vôi trong, khi chín đổ ra cho đông thành tảng, thường được ăn kèm với mắm tôm. Bánh đúc là món quà quen thuộc của làng quê.

    

    Bánh đúc Hà Nội

24. Bánh đỗ

    Loại bánh làm từ đậu bỏ vỏ, luộc chín, giã nát, viên thành viên tròn như quả chanh.

25. Chộ

    Thấy (phương ngữ Bắc Trung Bộ).

26. Kê

    Cây lương thực cùng họ với lúa, quả rất nhỏ, thường gọi là hạt, màu vàng, tập trung thành một bông dài.

27. Có ý kiến cho rằng câu ca dao này đả kích Bùi Thức Kiên, tổng đốc Hà Nội năm 1873, vì đã thả bọn lính cờ vàng đi theo tên cướp nước Francis Garnier và bắt giam quân nghĩa dũng của Văn thân Hà Nội tự động lập ra để chống thực dân Pháp.

28. Mảng

    Mải, mê mải (từ cũ).

29. Bìm bịp

    Tên chung để chỉ khoảng 30 loài chim do tiếng kêu của chúng tương tự như "bìm bịp" vào mùa sinh sản. Bìm bịp có lông cánh màu nâu như áo của thầy tu.

    

    Một con bìm bịp

30. Đạo hằng

    Đạo thường. Ý nói ăn ở bình thường, ngay thẳng, có đạo đức. Cũng nói là tính (tánh) hằng.

31. Phụ mẫu

    Cha mẹ (từ Hán Việt).

32. Ngoan

    Giỏi giang, lanh lợi (từ cổ).

33. Lóng

    Dạo (lóng rày nghĩa là "dạo này").

34. Lụy

    Nước mắt (phương ngữ Nam Bộ, nói trại từ lệ).

35. Chiêm

    (Lúa hay hoa màu) gieo cấy ở miền Bắc vào đầu mùa lạnh, khô (tháng mười, tháng mười một) và thu hoạch vào đầu mùa nóng, mưa nhiều (tháng năm, tháng sáu), phân biệt với mùa. Đây cũng là cách gọi tắt của "lúa chiêm." Theo sách Vân Đài Loại Ngữ của Lê Quý Đôn, người Việt trước đây đã học cách trồng một số giống lúa gieo vào mùa đông, thu hoạch vào mùa hạ từ người Chiêm Thành, nên gọi là lúa chiêm hay lúa chăm.

    

    Cấy lúa chiêm