Những bài ca dao - tục ngữ về "giặc Tây":

Chú thích

  1. Dân phu
    Người dân lao động phải làm những công việc nặng nhọc trong chế độ cũ (phu xe, phu mỏ, phu đồn điền).
  2. Tạp dịch
    Những việc lặt vặt (từ Hán Việt).
  3. Trửa
    Giữa (phương ngữ Bắc Trung Bộ).
  4. Mần
    Làm (phương ngữ Trung và Nam Bộ). Như mần ăn, mần việc, đi mần...
  5. Nghiệt
    Ác nghiệt, nghiệt ngã.
  6. Kíp
    Gấp, vội. Từ này có nguồn gốc từ chữ Hán Việt cấp.
  7. Chợ Lường
    Tên dân gian của chợ Đô Lương, một ngôi chợ nay thuộc địa phận huyện Đô Lương, tỉnh Nghệ An. Thời Pháp thuộc, chợ là địa điểm tập trung dân phu để đi làm đường. Đến bây giờ, chợ Lường vẫn được coi như là biểu tượng của cảnh bán buôn sầm uất, tấp nập trong vùng.
  8. Troàn
    Truyền.
  9. Ngươn soái
    Nguyên soái (phương ngữ Nam Bộ).
  10. Tổng nhung
    Vị quan võ thống lĩnh toàn bộ việc quân của một địa phương.
  11. Thời
    Thì. Xưa vì kị húy vua Tự Đức (Nguyễn Phúc Thì) nên chữ này được đọc chạnh đi thành "thời."
  12. Sanh sản
    Sinh sản.
  13. Thổ Phồn
    Cũng gọi là Thổ Phiên, Thổ Phiền hoặc Phiên, tên mà người Trung Quốc từ thời nhà Đường dùng để gọi một vương quốc thống trị vùng Tây Tạng từ khoảng thế kỷ thứ 6 đến thế kỷ thứ 9.
  14. Di địch
    Mọi rợ, chưa khai hóa. Người Trung Hoa thời cổ cho rằng nước mình ở giữa thế giới, gọi các dân tộc xung quanh họ, chưa tiếp thu văn hóa Trung Hoa, là Man (ở phía nam), Di (ở phía đông), Nhung (ở phía tây), Địch (ở phía bắc).
  15. Ác côn
    Đứa vô lại, hung dữ.