Chú thích

1. Nạ dòng

   Người phụ nữ đã có con, đứng tuổi. Từ này thường dùng với nghĩa chê bai. Có nơi phát âm thành lại dòng.

   Theo học giả An Chi, nạ là một từ Việt gốc Hán bắt nguồn ở một từ ghi bằng chữ 女 mà âm Hán Việt chính thống hiện đại là "nữ" còn âm xưa chính là "nạ," có nghĩa là "đàn bà," "mẹ"... còn dòng là một từ Việt gốc Hán, bắt nguồn ở một từ ghi bằng chữ 庸 mà âm Hán Việt chính thống hiện đại là "dung" còn âm xưa chính là "dòng," có nghĩa gốc là hèn mọn, tầm thường, yếu kém, mệt mỏi... rồi mới có nghĩa phái sinh là không còn nhanh nhẹn, gọn gàng vì đã luống tuổi, nhất là đối với những người đã có nhiều con.

2. Tương cà là món ăn chính, cốt yếu của người bình dân ngày xưa. Câu này nghĩa bóng đề cao cuộc sống thanh đạm, không cao lương mĩ vị nhưng bền chắc, lâu dài.

3. Gia bản

   Gốc của nhà (từ Hán Việt).

4. Cá mè

   Tên chung của một số loài cá nước ngọt cùng họ với cá chép, có thân dẹp, đầu to, vẩy nhỏ, trắng. Có nhiều loài cá mè, nhưng cá mè trắng và mè hoa là phổ biến hơn cả. Nhân dân ta đánh bắt cá mè để lấy thịt, mỡ và mật cá, vừa để chế biến thức ăn vừa làm thuốc.

   

   Cá mè

5. Mắm ruốc

   Mắm làm từ con ruốc, rất nặng mùi. Đây là một loại nước chấm đặc trưng của nước ta, cùng với mắm tôm và mắm nêm. Mắm ruốc còn là nguyên liệu chính trong nhiều món rau và thịt xào.

   

   Mắm ruốc

6. Mông Phụ

   Một làng cổ nay thuộc địa phận Đường Lâm, Sơn Tây, Hà Nội. Làng có từ lâu đời, nhà cửa san sát, chủ yếu xây bằng đá ong, đến nay vẫn còn bảo tồn được những cảnh quan từ xưa. Trong làng có đình Mông Phụ, một trong những ngôi đình tiêu biểu cho kiến trúc đình chùa của người Việt xưa, hiện được công nhận là di tích cấp quốc gia.

   

   Cổng làng Mông Phụ

   

   Giếng cổ trong đình Mông Phụ

7. Mít tròn, dưa vẹo, thị méo trôn

   Cách chọn hoa quả ngon.

8. Lợn đầu, cau cuối

   Lợn lứa đầu là lợn tốt (hay ăn chóng lớn), cau cuối buồng thường to và chắc.

9. Ốc xà cừ

   Một loại ốc biển lớn, vỏ dày có nhiều hoa văn đẹp mắt. Vỏ ốc xà cừ thường được dùng để khảm vào các đồ vật bằng gỗ, có tác dụng trang trí, gọi là cẩn xà cừ.

   

   Ốc xà cừ

   

   Tranh cẩn xà cừ

10. Mô

    Đâu, nào (phương ngữ Trung Bộ).

11. Phụ mẫu

    Cha mẹ (từ Hán Việt).

12. Răng

    Sao (phương ngữ Trung Bộ).

13. Rứa

    Thế, vậy (phương ngữ Trung Bộ).

14. Ri

    Thế này (phương ngữ Trung Bộ).

15. Giả như

    Giống như, ví dụ như (phương ngữ).

16. Chừ

    Giờ. Bây chừ nghĩa là "bây giờ" (phương ngữ Trung và Nam Bộ).

17. Biêu

    Nêu lên cho mọi người biết.

18. Làm mai

    Còn gọi là làm mối, mai mối. Người làm mai gọi là ông (bà) mối hay ông (bà) mai, là người đứng trung gian, giới thiệu cho hai bên trai gái làm quen hoặc cưới nhau.

19. Chi

    Gì (phương ngữ Trung và Nam Bộ).

20. Bích là bức tường. Dặm bích, theo văn cảnh, chỉ đường xa, trúc trắc.

21. Dùn

    Chùng (phương ngữ Trung và Nam Bộ).

22. Là ngà

    Một giống tre thẳng, cao, thân lớn (đường kính thân có thể đạt đến 15-18cm), vách dày, có rất nhiều gai.

    

    Một bụi tre là ngà

23. Gia sự

    Những chuyện trong nhà (từ Hán Việt).

24. Hàm Rồng

    Tên một ngọn núi nằm trong dãy Ngũ Hoa Phong nằm bên bờ sông Mã, có dáng như đầu rồng. Tên Hàm Rồng cũng được đặt cho một cây cầu ở khu vực này, đồng thời là tên của một phường thuộc thành phố Thanh Hóa hiện nay.

25. Vua xứ Thanh, thần xứ Nghệ

    Xuất phát từ câu nói của sứ giả Nguyễn Thư Hiên chép ở sách Dư địa chí do Nguyễn Trãi biên soạn có lời của Nguyễn Thiên Túng liên quan đến 4 xứ: “Nguyễn Như Hiên nói: Thế xứ Thanh, thần xứ Nghệ, nước Hưng Thái, ma Cao Lạng đều rất đáng sợ.” Câu nói có liên quan đến hai xứ Thanh Hóa và Nghệ An, hai mảnh đất sản sinh ra nhiều vua chúa, quan thần cho đất nước.

26. Dẽ giun

    Tên chung của một số loài chim lội nước có mỏ dài, thẳng, có màu lông xam xám, pha lẫn chút lấm tấm trắng mốc ở ngực và hai bên cánh. Ở một số địa phương, chim dẽ giun cũng được gọi là con choi choi hoặc con thọc trùn.

    

    Dẽ giun