Chú thích

1. Tháng mười tháng một khí trời thường khô, se, da người thường bị nứt nẻ.

2. Truông

   Vùng đất hoang, có nhiều cây thấp, lùm bụi, hoặc đường qua rừng núi, chỗ hiểm trở (theo Đại Nam quấc âm tự vị).

3. Tui

   Tôi (khẩu ngữ).

4. Thượng thiên

   Trên trời (từ Hán Việt).

5. Cựu

   Cũ, xưa (từ Hán Việt).

6. Nẫu

   Người ta, họ (phương ngữ Bình Định-Phú Yên).

7. Bòng

   Một loại quả rất giống bưởi. Ở một số tỉnh miền Trung, người ta không phân biệt bưởi và bòng. Trong ca dao hay có sự chơi chữ giữa chữ "bòng" trong "đèo bòng" và quả bòng.

8. Giang khúc

   Khúc sông quanh co.

9. Con long

   Con rồng.

10. Vụ năm

    Vụ lúa chiêm, gieo cấy vào cuối tháng mười âm lịch, thu hoạch vào đầu tháng năm âm lịch.

11. Vụ mười

    Vụ lúa mùa, gieo cấy vào cuối tháng năm âm lịch, thu hoạch vào đầu tháng mười âm lịch.

12. Có bản chép: Trời ra: gắng, trời lặn: về.

13. Truân chuyên

    Vất vả. Từ này có gốc từ từ Hán Việt truân chiên 迍邅 nghĩa là "Vướng víu, chật vật không bước lên được" (theo Thiều Chửu).

14. Dân họ

    Dân chúng.

15. Quan viên

    Chỉ chung những người có địa vị hoặc chức vụ trong làng xã.

16. Mực

    Mẫu mực, khuôn phép.

17. Có bản chép: cho hay.

18. Hội

    Lúc.

19. Đồng điền

    Đồng ruộng.

20. Có bản chép: đồng ruộng.

21. Can qua

    Can 干 chữ Hán nghĩa là cái mộc để đỡ. Qua 戈 là cây mác, một loại binh khí ngày xưa. Can qua chỉ việc chiến tranh.

22. Đương

    Trọn vẹn, đầy đủ.

23. Sưu thuế

    Sưu (hay xâu) là số ngày người dân phải tham gia lao động công ích, nhưng cho phép nộp bằng tiền để thuê người làm thay; thuế là số tiền (hoặc hiện vật) người dân phải nộp cho chính quyền.

24. Phép thường

    Quy định thông thường.

25. Hỗ trợ

    Giúp đỡ lẫn nhau. Từ Hán Việt này được cấu thành từ hai chữ hỗ (lẫn nhau) và trợ (giúp đỡ). Hiện nay hỗ trợ thường được dùng với nghĩa "giúp đỡ" từ một phía (ví dụ: hỗ trợ học sinh học tập). Đây là một cách dùng sai.

26. Lao đao

    Vất vả khó khăn từ nhiều phía.

27. Niêu

    Nồi nhỏ bằng đất nung hoặc đồng, có nắp đậy, dùng để nấu nướng hoặc sắc thuốc. Niêu sắc thuốc thì có thêm cái vòi để rót thuốc.

    

    Cơm niêu

28. Quắn

    Xoăn tít (phương ngữ Trung và Nam Bộ).

29. Câu này cùng với các dị bản đều là cách nhận định của người xưa: những người mắt lé, lùn, hô, tóc quăn (hoặc răng sún, mắt lồi...) thường là gian xảo, bất chính, không nên giao du. Tất nhiên đây là quan niệm lỗi thời.

30. Lộ

    (Mắt) lồi.

31. Chửa

    Chưa (từ cổ, phương ngữ).

32. Niên

    Năm (từ Hán Việt)

33. Cơ đoạn

    Có thể hiểu là lúc khó khăn, đói kém.

34. Vạn thọ

    Một loài cây họ cúc, hoa thường có màu vàng hoặc cam, có rất nhiều cánh. Vì "vạn thọ" có thể dịch thoát ý là "sống thọ một vạn năm," nên hoa vạn thọ thường được nhân dân ta dùng trong các dịp Tết hoặc lễ cúng.

    

    Hoa vạn thọ

35. Đá vàng

    Cũng nói là vàng đá, lấy ý từ từ Hán Việt kim thạch. Kim là kim khí để đúc chuông, đỉnh. Thạch là đá. Ngày trước, những lời vua chúa hoặc công đức của nhân vật quan trọng được khắc ghi trên bia đá hay chuông, đỉnh đồng để lưu truyền mãi mãi. Đá vàng vì thế chỉ sự chung thủy son sắt, hoặc sự lưu truyền tên tuổi mãi mãi về sau.

36. Bả lú

    Đánh bả làm cho người khác lú lẫn, si dại.

37. Lồng bàn

    Đồ đan bằng tre nứa, ngày nay còn được làm bằng nhựa, có hình thúng, dùng để đậy thức ăn, chống ruồi muỗi đậu vào.

    

    Cái lồng bàn

38. Vì chưng

    Bởi vì (từ cổ).

39. Sân si

    Sân: nóng giận, thù hận; Si: si mê, ngu tối. Theo quan niệm Phật giáo, tham, sân, si là tam độc, những nguyên nhân gây nên nỗi khổ của con người.

40. Nghiệp chướng

    Hành động bất thiện gây chướng ngại cho hạnh phúc và giải thoát (quan niệm Phật học).