Chú thích

1. Lập lường

   Quyết tâm, rắp tâm.

2. Thức nhấp

   Thức ngủ, tỉnh giấc (từ cũ). Cũng viết là thức nhắp.

3. Chộ

   Thấy (phương ngữ Bắc Trung Bộ).

4. Giấc kê vàng

   Từ cụm từ Hán Việt là hoàng lương mộng, ý nói đời người ngắn ngủi, vinh hoa phú quý tựa như giấc chiêm bao, lấy từ một chuyện trong bộ Thái Bình quảng kí soạn vào đời Tống bên Trung Quốc: Lư Sinh trọ ở Hàm Đan, gặp đạo sĩ Lã Ông. Lư Sinh than vãn cảnh mình cùng khốn. Lã Ông bèn lấy cái gối bằng sứ cho Lư Sinh mượn ngủ. Khi ấy, chủ quán đang nấu một nồi kê (hoàng lương, lúa mạch). Trong giấc ngủ, Lư Sinh nằm mộng thấy được tận hưởng vinh hoa phú quý. Lúc tỉnh dậy, thì nồi kê chưa chín.

   

   Bức tượng Lư Sinh nằm mộng ở Hàm Đan (Trung Quốc)

5. Chi

   Gì (phương ngữ Trung và Nam Bộ).

6. Ba quân thiên hạ

   Mọi người trong thiên hạ. Xem thêm Ba quân.

7. Chắc

   Nhau (phương ngữ Quảng Bình). Đánh chắc nghĩa là đánh nhau. Một chắc hoặc riêng chắc nghĩa là một mình.

   Chúng tôi đi nhớ nhất câu ni:
   Dân chúng cầm tay lắc lắc:
   “Độc lập nhớ rẽ viền chơi ví chắc!”
   (Nhớ - Hồng Nguyên)

8. Luống

   Uổng phí, để mất (từ cổ).

   Tôi viết chiều nay, chiều tưởng vọng
   Làm thơ mình lại tặng riêng mình
   Sông trôi luống gợi dòng vô hạn
   Biền biệt ngày xanh xa ngày xanh
   (Trắc ẩn - Quang Dũng)

9. Đấu

   Đồ dùng để đong thóc gạo ngày trước, bằng khoảng một lít hiện nay.

10. Giừ

    Giờ, bây giờ (phương ngữ Bắc Trung Bộ).

11. Kẻ Hán người Hồ

    Lấy từ điển tích Chiêu Quân cống Hồ. Vương Chiêu Quân là một trong tứ đại mĩ nhân của Trung Quốc, với vẻ đẹp "lạc nhạn" (chim sa), nhưng vì không chịu đút lót cho họa sĩ của vua nên bức chân dung của nàng bị vẽ xấu xí, vua không để mắt tới. Khi Hán Nguyên Đế phát hiện ra Chiêu Quân thì vua Hung Nô (rợ Hồ) mang quân sang đánh, buộc Hán phải cống nàng cho Hồ thì mới yên. Trên đường cống sang Hồ, Chiêu Quân cảm tác nhiều bài thơ và nhạc khúc rất cảm động.

    Thành ngữ kẻ Hán người Hồ, cũng nói tắt là Hán Hồ, vì thế chỉ nỗi đau li biệt của đôi lứa yêu nhau.

12. Lưu Nguyễn

    Lưu Thần và Nguyễn Triệu. Xem chú thích Thiên Thai.

13. Hoành

    Ngang, cầm/đi ngang (từ Hán Việt).

14. Chạ

    Hỗn tạp, chung lộn.

15. Ngoan

    Giỏi giang, lanh lợi (từ cổ).

16. Con trai đen dái, con gái đen đầu

    Những dấu hiệu đứa trẻ sẽ sống thọ (quan niệm dân gian).

17. Đặng

    Được, để, nhằm (từ cũ, phương ngữ).

18. Khuây

    Làm lơ, lảng đi, bỏ qua, không nghĩ tới.

19. Đặng buồng này khuây buồng nọ

    Chê thói vong ân, tương tự câu Có mới nới cũ.

20. Đạn ăn lên, tên ăn xuống

    Quy luật khi bắn súng, bắn tên.

21. Phượng hoàng

    Một loài chim trong thần thoại Trung Quốc và các nước chịu ảnh hưởng. Trước đây, con trống được gọi là Phượng (hay phụng) còn con mái được gọi là Hoàng, nhưng ngày nay thì sự phân biệt đực, cái đã gần như không còn, và phượng hoàng được xem là giống cái, trong khi rồng được xem là giống đực. Phượng hoàng là vua của các loài chim, tượng trưng cho sự thanh cao.

    

    Một hình vẽ chim phượng hoàng

22. Quy

    Con rùa (từ Hán Việt).

23. Chỗ này có lẽ muốn nhắc đến hình tượng rùa đội hạc thường thấy ở các công trình đền chùa.

24. Rạng

    Sáng tỏ.

25. Câu này có ý trách cái tình bạc bẽo của con rể.

26. Kháp

    Khớp, ăn khít vào nhau. Cũng dùng với nghĩa là "gặp mặt."

27. Mần răng

    Làm sao (phương ngữ Trung Bộ).

28. Mồ

    Nào (phương ngữ Bắc Trung Bộ).

29. Tái sở hồi gia: Hiểu nôm na là quay về quê nhà, ở đây chỉ việc cô gái này bị chồng bỏ.

30. Không có con.

31. Nho sĩ

    Người theo học chữ Nho, đạo Nho. Thường dùng để chỉ học trò thời xưa.

32. Mộ

    Mến phục.

33. Cộ

    Cũ (phương ngữ Bắc Trung Bộ).

34. Đày

    Đày đọa, dày vò.

35. Tày

    Bằng (từ cổ).

36. Tỉa

    Trồng bằng cách gieo hạt (bắp, đậu...). Ở một số vùng từ nãy cũng gọi là trỉa.

37. Độ

    Đậu, đỗ (cách phát âm của một số địa phương Bắc Trung Bộ).