Chú thích

1. Ngôn đa ngữ thất

   Trích từ sách Cảnh Hạnh Lục (Minh Tâm Bảo Giám): Ngôn đa ngữ thất giai nhân tửu, nghĩa đoạn thân sơ chỉ vị tiền (nói nhiều, nói bậy đều do rượu, dứt tình nghĩa, chia lìa thân thuộc cũng vì tiền).

2. Nói pháo

   Nói khoác.

3. Đàng

   Đường, hướng (phương ngữ Trung và Nam Bộ).

4. Bìm bìm

   Một loại cây leo, hoa hình phễu, trắng hoặc tím xanh, thường mọc hoang hoặc được trồng làm cảnh ở các bờ rào.

   

   Bìm bìm

5. Giả đò

   Giả vờ (phương ngữ Trung và Nam Bộ).

6. Sinh dữ, tử lành

   Quan niệm dân gian cho việc nằm mơ thấy chết chóc là điềm lành, thấy việc sinh nở là điềm dữ.

7. Mắm ngóe

   Cũng gọi là mắm nhái, một loại mắm đặc sản của Lào, làm từ con ngóe.

8. Đi nước Lào ăn mắm ngóe

   Có ý nghĩa như câu Nhập gia tùy tục.

9. Công bất thành, danh bất đáo

   Công phu không thành, danh vị không đạt tới.

10. Nghĩa giao hòa

    Nghĩa vợ chồng (dùng trong ca dao dân ca).

11. Mảng

    Mải, mê mải (từ cũ).

12. Tùng bá

    Cây tùng (tòng) và cây bách (bá), trong văn chương thường được dùng để tượng trưng cho những người có ý chí vững mạnh, kiên cường, thẳng thắn.

13. Lựu lê

    Cây lựu và cây lê, hình ảnh ước lệ thường thấy trong văn chương cổ, ở để chỉ người con gái.

14. Lèn

    Núi đá vôi (phương ngữ Bắc Trung Bộ).

15. Chín háp

    (Trái cây) chín khi chưa thật già vì bị thiếu nước hoặc sâu đục.

16. Mô

    Đâu, nào (phương ngữ Trung Bộ).

17. Chộ

    Thấy (phương ngữ Bắc Trung Bộ).

18. O

    Cô, cô gái, thím (phương ngữ miền Trung). Trong gia đình, o cũng dùng để chỉ em gái của chồng.

19. Cỡi

    Cưỡi (phương ngữ Trung Bộ). Cũng được phát âm là cợi ở một số địa phương Bắc Trung Bộ.

20. Tru

    Trâu (phương ngữ một số vùng Bắc Trung Bộ).

21. Nớ

    Kia, đó (phương ngữ Trung Bộ).

22. Chúa

    Chủ, vua.

23. Vận

    Chú thích này đang để ngỏ. Nếu bạn có thông tin về Vận, hãy đóng góp cho chúng tôi.

24. Đùa

    Lùa mạnh qua (gió đùa, nước đùa, lấy tay đùa...)

25. Gá

    Gắn bó không chặt chẽ, thường dùng trong những trường hợp quan hệ tình nghĩa không như ý.

26. Đặng

    Được, để, nhằm (từ cũ, phương ngữ).

27. Khăn rằn

    Một loại khăn đặc trưng của người Nam Bộ, thường có hai màu đen và trắng hoặc nâu và trắng. Hai màu này đan chéo nhau, tạo thành ô vuông nhỏ, trải dài khắp mặt khăn.

    

    Thiếu nữ Nam Bộ với áo bà ba và khăn rằn

28. Bói cá

    Tên chung của một số loài chim săn mồi có bộ lông rất sặc sỡ. Thức ăn chính của bói cá là cá, nhưng chúng có thể ăn cả các động vật nhỏ như ếch nhái, tôm, côn trùng, thằn lằn... Bói cá còn có các tên gọi khác như chim thầy bói, trả, tra trả, sả, thằng chài...

    

    Chim bói cá

29. Trển

    Trên ấy (phương ngữ Trung và Nam Bộ)

30. Làng Cà

    Tên chữ là Gia Hòa, nay là thôn Gia Hòa thuộc xã Nam Cường, huyện Nam Trực, tỉnh Nam Định.

31. Làng Hóp

    Tên Nôm của làng Báo Đáp, nay thuộc địa phận xã Hồng Quang, huyện Nam Trực, tỉnh Nam Định. Làng có nghề truyền thống là làm đèn trung thu và hoa vải lụa.

    

    Làm lồng đèn ở làng Hóp

32. Cổ Gia

    Một làng nay là thôn Cổ Gia, xã Nam Hùng, huyện Nam Trực, tỉnh Nam Định.

33. Về câu ca dao này (cùng với dị bản) có hai cách giải thích:

    - Theo Tân biên Nam Định tỉnh địa dư chí lược của Khiếu Năng Tĩnh thì "Làng Cà tức Gia Hoà ở Nam Trực, làng Hóp tức Báo Đáp ở Thượng Nguyên, Cổ Gia đồng đất rộng rãi."
    - Năm Kỷ Mùi 1739, dân ba làng Hóp hợp binh với bảy làng Cà, dựng cờ khởi nghĩa dưới sự lãnh đạo của Vũ Đình Dung và Đoàn Danh Chấn. Cuộc khởi nghĩa sau thất bại do sự phản bội của một nghĩa quân tên là Chóp, người làng Cổ Gia.